Thử lạc vào đêm không em

Thái Sinh

Tôi còn nhớ vào năm 1989, dạo ấy tôi đang làm biên tập cho tạp chí Văn nghệ Hoàng Liên Sơn, nhận được bản thảo thơ với nét chữ dài, nguyệch ngoạc, ký dưới với cái tên mới toanh: Đoàn Hữu Nam. Nhìn tập bản thảo nét chữ ô kinh khủng ằ như vậy người biên tập nào cũng phát ngán. Sau khi đọc xong mấy bài đầu tôi đã sửng sốt thốt lên : ‘Ô thơ tay này khá, được đấy. Tôi chọn hai bài giới thiệu. Đều đặn sau đó chúng tôi nhận được thơ anh từ Bắc Hà gửi xuống.

Từ bấy đến nay đã năm sáu năm rồi. Năm 1992 anh cho xuất bản tập thơ đầu tay Kiếm tìm và năm 1994 anh cho ra mắt độc giả tập thơ Đêm không em. Hai tập thơ ra đời trong khoảng thời gian ngắn như vậy, điều đó có thể thấy sự cần cù của anh trong việc: “tích gom niềm khoái cảm”, những dòng thơ, những câu thơ của anh giống như “những hạt cát lựa chiều đọng lại giữa dòng trôi/ Cộng một ít rồi trừ đi một ít/ Theo thời gian sẽ nên bãi, nên bờ”. Phải chăng tập thơ tôi đang cầm trên tay đây là bãi bờ sau nhiều năm tích góp.

Lần giờ từng trang thơ tôi chỉ định thử lạc vào Đêm không em một chút, nhưng chẳng ngờ cái đắm say, mê cuồng của thơ Nam đã lôi tuột tôi vào trọn cái đêm không em của anh. Thật bàng hoàng trước cảnh: “Anh bê cái bề bộn thường ngày xếp xung quanh mình, tìm khoảng rỗng chui ra, nhìn lại rồi đạp đổ…/ Không em anh đắm chìm trong mộng mơ!... Anh lênh đênh giữa trần thế, lênh đênh giữa địa ngục, lênh đênh giữa thiên đàng, phán xét mọi điều như Thánh”. Người ta buồn quá mà chết, ở đây anh buồn quá mà thành khùng, thành rồ dại, trốn vào đêm, cứ lảm nhảm những câu tưởng là vô nghĩa, và em đâu có ngờ đêm không em anh đã trở thành Thánh, trở thành thi sỹ.  Nhà thơ là thế, dường như thơ chỉ sinh ra trong nỗi buồn, trong niềm day dứt.

Thơ Đoàn Hữu Nam gân guốc, thô mộc, như đá tảng, giầu chất liệu cuộc sống:

Trâu ngã dấu chân hổ cũng méo

Tốt với nhau ăn quả trứng không hết

Không tốt mổ trâu cũng không đủ...

Anh đã học cách nói của người vùng cao, ví von, cường điệu và đôi khi rắc rối. Đọc những mảng thơ về miền núi “tạm gọi là thế” thơ anh không có những phát hiện mới lạ, nhưng chân thật. Chính sự chân thật đó đã gây cho người đọc ấn tượng mạnh:

Người Dao đặt gia tài lên lưng ngựa

Đặt chiếc triện vào tim mình

...

Sau lưng ông dấu ấn nhà  trời ăn chặt vào màu áo chàm xanh như lá.

Để có những câu thơ như thế đủ thấy được anh là người từng trải, vật lộn với cuộc đời. Từ một công nhân cầu đường anh bước vào thi đàn, góp một tiếng nói chẳng giống ai. Thơ Nam là niềm cảm thông, là nỗi day dứt về cuộc đời:

Khi loài người biết cộng một với một là hai

Tôi đã biết thêm vào sự hão huyền, hư thực

Cho bữa cơm cuộc đời lừa qua miệng thế gian!

Cuộc đời là thế, là những tính toán quẩn quanh với những cộng trừ, nhân, chia, rồi lại nhân, chia, trừ, cộng... Bức bối quá anh đã phải thốt lên: “Con người ơi! Sao cứ mãi nhân, chia, trừ, cộng/ để cho mình nhỏ nhoi!”. Thế nhưng anh không thể cưỡng lại được. Chối bỏ cuộc đời này, dẫu cay đắng, cực khổ, dù thế nào đi chăng nữa anh vẫn là người yêu cuộc sống hôm nay hơn bất cứ ai, “Bởi còn em hờ hững mãi bên đường”.

Tôi sẽ làm hỏng thơ Đoàn Hữu Nam khi cứ cắt khúc những dòng thơ của anh như thế. Anh là một con người dễ buồn, nhưng cũng dễ yêu. Vâng, dễ yêu, yêu đến mê muội, đến quên cả chính mình. Yêu đến khùng điên. Bởi những câu thơ của anh cứ tràn cả ra ngoài trang viết:

“Khi ngang qua đời tôi em đâu biết

Nỗi đam mê rớt đáy giếng vô tình

Tôi ngờ ngẫn cả một đời múc tát

Vẫn tay không, vẫn nối tiếp dây gầu.”.

Xưa ông bà ta đã từng: “Em tưởng giếng nước sâu em nối sợi gầu dài/ Ai ngờ giếng nước cạn – Em tiếc hoài sợi dây” (ca dao). Cô gái xưa còn biết chừng dừng lại để tiếc, còn anh vẫn nối tiếp dây gầu để múc cái hư vô, cái không phải của mình. Phải yêu say đắm lắm, yêu đến quên cả chính mình mới làm được những câu thơ như thế. Người con gái nào thật hạnh phúc được chàng thi sĩ ngớ ngẩn yêu mình, nhưng thật bất hạnh cho ai khi phải làm vợ thi sĩ. Tuy nhiên đó là thơ, hỡi những trái tim dễ xúc động, hãy cảnh giác, không ít những nhà thơ dùng thơ để đi tán gái đấy.

Thơ Đoàn Hữu Nam không hiếm những câu thơ hay nhưng cũng không ít những câu thơ dở. Phải chăng anh cố tình làm duyên, cố tình say thì thơ anh trở nên giả, khi anh cứ muốn khoa chương câu chữ thì thơ anh lại hỏng:

Tôi dùng bút chẻ hồn mình ra làm trăm mảnh không theo ý mình...

Vá víu suốt cuộc đời tôi vẫn chửa là tôi!

Đúng thế! Nếu thơ Nam cứ sa đà vào cái không có thật của mình thì suốt đời anh không tìm được chỗ đứng cho thơ của mình trong cuộc đời này. Tôi chỉ lưu ý anh một điều, anh hãy đằm mình thêm một chút, trầm tĩnh thêm một chút, bớt khùng thêm một chút chắc thơ anh sẽ chắp cánh bay xa hơn. Dẫu sao thì tôi cũng chỉ mong như thế, hy vọng như thế và chờ đợi những tập thơ sau của anh.

Như ban đầu tôi đã nói, tôi định thử lạc vào Đêm không em của anh, ai ngờ tôi bị lạc thật, nhưng may mắn cho tôi còn chút tỉnh táo nên đã tìm được lối về nhà mình, chứ không sẽ lại như anh lặn ngụp giữa đêm trường thì thật khốn đốn. Xin cảm ơn anh đã cho tôi một đêm như thế. Một đêm không em để phiêu diêu với nàng thơ huyền diệu.

Lào Cai tháng 11/ 2004