Bão trở - Trường ca - Đoàn Hữu Nam

Chương 1

Bản của tôi bắt đầu từ một nhúm người *

Người từ phương Bắc

 Kẻ từ phương Đông…

Trong mưa đuổi bão dồn

Nghìn người nghìn đường

Đường nào cũng về đất chết

Trăm người trăm lối

Lối nào cũng lấy củ thay cơm

Cùng đường

Họ ngửa mặt xin giời

Cúi mặt xin đất

Giơ tay cầu người!...

Bản của tôi lớn dần từ sinh sôi

Từ trừ đi cộng lại

…………………….

*Theo nguồn gốc lịch sử các tộc người vùng biên giới phía bắc Việt nam thì dân tộc Dao có nguồn gốc từ Trung Quốc do nhiều nguyên nhân lịch sử, chính trị, xã hội đã từ đồi núi Hoa Nam thiên di vào miền núi núi phía Bắc Việt Nam.

Người gốc núi gốc rừng

Người du cư quần tụ

Chia nhau cánh rừng

Uống chung nguồn nước

Dựng nhà tay nâng tay đỡ

Giữ bản chung nhau vót tên

Nhà nhà nương vào lý lối

Bao năm giời sinh rừng dưỡng

Bấy năm tối lửa tắt đèn

Một người ốm mười người đưa thuốc

Một người theo tổ tiên đỏ mắt cả vùng

Tết đến nhà nhà chia nhau mổ lợn

Niềm vui khắp bản, khắp rừng…

Bản của tôi!...

Cây tựa cây

Người tựa người

Nhà nhà chung gốc

Chọc lỗ bỏ hạt

Dệt vải xe bông

Cô dâu theo hướng Đông vào lạy bàn thờ*

Linh hồn theo nhau về phương Đông tụ hội

Hội hè ngâm gạo đầy chảo

Hương nếp bay tận nhà Trời

Nhà Trời khen rộng lòng, rộng cửa…

Bản của tôi!...

Nghe tiếng gà

Biết cây quanh nhà trổ lộc

Nghe tiếng sấm

Biết người nở hoa

Mùa tiếp mùa

Đời tiếp đời

Dãy cối nước nối nhau

Như những phím đàn ngân nga bài ca òa ụp

Được mùa dãy cối no thóc

Mất mùa no con mắt nhìn…

……………………

Một trong những phong tục của người Dao

Chương 2

 Ông tôi đã ngoại chín mươi

Ngày ngày vẫn trần lưng bổ củi

Sau tiếng hự là khô ròn tiếng toác

Những giọt mồ hôi to dần trên da

Ông xuống ruộng lên nương

Tinh thóc tinh ngô cựa quậy

Những hạt vàng nối nhau theo ông về bếp

Ông vào rừng

Tinh cây bừng tỉnh

Mắt lá mắt cây quên mùa quên tuổi

Bừng lên đón sấm, rước mưa…

Ông chắp tay trước bàn thờ tổ tiên

Nhà tôi nối đời chữ nghĩa

Ông như bếp lửa giữa nhà

Ngày co giãn

Đời co giãn

Chỉ bếp lửa muôn năm vẫn đỏ

Vẫn muôn năm nuốt củi nuôi người

Cha tôi bảo biết lột xác là đớn đau

Tổ tiên nhường đường cho rắn

Để cháu con bới tan hoang gầm trời

Thuốc trường sinh vẫn ngoài tầm với

Nhưng với ông lại khác

Một đời luyện tôi lý lối

Một đời chữ nghĩa thánh hiền

Một đời ăn quả nhiều rừng

Uống nước nhiều suối

Chân mài đá

Đầu mài trời

Ông là cây lim không biết già

Dây mài không biết chết

Ông như ngôi nhà của mình!

Tôi nhìn ngôi nhà nơi sinh ra tôi

Ngôi nhà nửa sàn nửa đất

Gấp mấy lần tuổi tôi

Bằng một lần tuổi bản

Ngôi nhà như ông tôi

Càng già càng khỏe

Ngôi nhà với những cây cột, cây kèo, xà dọc, xà ngang…

Ngày đêm ăn hơi người, ăn khói

Những cây cột đã mang màu sừng

Mối mọt mòn răng nằm khóc

Trên mái nhà những tấm lợp bằng gỗ pơ mu

Rêu thành tầng thành lớp

Rêu nuôi cỏ nuôi cây

Nuôi mái nhà như mái núi

Trong ngôi nhà mấy thế hệ quây quần

Nồi cơm càng to lòng người càng mở

Rễ người càng tỏa rộng bâm sâu.

Ông tôi bảo lòng người như lòng sông

Có thể nhận muôn vàn con suối

Lòng người như lòng núi

Đủ để ngàn cây lên xanh

Ông còn bảo con người dẫn dắt mặt trời hay mặt trời dẫn dắt con người

Hãy hỏi những ngôi nhà bám vào vách đá!

Chương 3

Cha tôi bảo nước hình thành từ bản

Bản hình thành từ nhà

Nhà hình thành từ lý lối

Lý lối là mặt trời

Mặt trời ngày ngày mang lược vàng chải khắp rừng khắp núi

Lý lối là mưa rơi

Mưa tưới nhuần bờ bãi

Lý lối là khe lạch

Cộng vào thành suối thành sông…

Ông tôi bảo tổ tiên rời chốn chôn nhau

Như rời tầng tầng địa ngục

Trên con đường thiên di

Có dòng sông nước mắt

Súng nổ trên đầu

Vực thẳm dưới chân

Người chết không kịp chôn

Người sống không kịp thở

Người gục dần

Vật gục dần

Đến con ngựa cõng thờ chữ nghĩa

Cũng ngửa cổ kêu giời rồi lạc hồn vào trời xanh

Những người đàn ông nhìn nhau

Những người đàn bà ôm nhau

Phía trước là núi cao vực sâu

Phía trước là gian nan chết chóc

Nhưng phía trước là con đường sống

Con đường phải như sợi dây mài

Bò từ đời này sang đời khác

Con đường phải có lý có lối

Để giữ lòng mình thu được lòng người…

Con đường lý lối khiến những người đàn bà biến mình thành cây củi trong bếp

Khiến những người đàn ông mở mắt mở tai mở chữ mở lòng

Trời chiều lòng người

Nong chữ thành nong cơm

Giếng nghĩa thành giếng nước

Thành cơn gió mồ côi nông rỗng da người…

Đêm nuốt con đường chữ nghĩa dằng dặc như đời người

Đời người như cái nùn rơm giữ lửa

Sáng ra mặt trời soi vào mặt người

Mặt người nở bừng hoa lửa

Già trẻ nhìn nhau

Người Dao đã đầy bụng chữ

Những người thiên di cúi mặt ơn đất

Ngẩng mặt ơn trời

Tiếp tục con đường phía trước!

Cha tôi bảo quá khứ là cái dùi nung đỏ

Xuyên qua đêm, xuyên qua tháng, qua ngày

Những đêm chờ mây ăn trăng

Tôi bắt gặp nước Tam Miêu hùng mạnh

Tiếng quân reo tiếng ngựa hí vang trời

Tôi bắt gặp suy tàn trong đói khổ

Gặp triền miên gươm giáo giữ mình

Và tôi gặp đất nước tan trong lũ

Tan trong tàn sát, hận thù

 Gặp lũ lượt người thoát khỏi lò đồng hóa

Lũ lượt người phải cất bước ra đi

Ai đó cất tiếng hát mồ côi

Bầu trời như cái chài ụp xuống

Triệu con người khát khao chài rách

Để biết trời còn, đất còn!…

Hỡi những linh hồn ngủ vùi trong lưỡi cày lưỡi cuốc

Ngủ vùi trong chảo nồi lúc đói lúc no

Những đêm hành hương về quê hương gốc gác

Con đã nhập vào những linh hồn rên xiết kêu than

Những khúc xương ngọ nguậy

Những vành nôi đung đưa

Con lặn ngụp trên dòng sông cuộn sóng

Thấy vạn vạn người đói khát lầm than

Những chiến binh không đủ sức trèo lên lưng ngựa

Những lão nông không đủ sức nâng cán thuổng cán bừa

Bản bản làng làng dây rừng bò vào tận cửa

Chim lợn mò vào đầu hồi cất tiếng kêu rên

Vợ quên mặt chồng

Con quên mặt cha

Những chiếc giường thừa đầu thừa chân

Quên ấm hơi chồng vợ

Những cái chảo quên mùi củi lửa

Mốc đỏ mốc xanh bò lên tận quai

Những chiếc lá lắt lay

Rơi rụng giữa rừng sâu núi thẳm

Đàn ngựa cõng u hồn tìm bến đỗ

Ngàn năm qua rồi lửa vẫn bỏng trên lưng…

Chương 4

Mẹ tôi kể ngày tôi sinh ra

Năm cũ năm mới giao nhau

Trong nhà - Người chen người chật như củi bó

Ngoài nhà - Người nhường người như trong chợ phiên

Đúng lúc trời đất xoay vần

Đúng giờ nai đùa chuột đú

Tiếng chiêng như vó ngựa cuối chiều

Đúng lúc tưởng như tôi không thể thành người thì bà mụ* thương tình

Bà cho tôi xếp hàng vào rắn rồng con đàn cháu đống

Biết có được tôi

Tiếng gà xiên qua tiếng khóc

Bốn vía tôi bám vào thang giời

Giời đẩy thang ngã vào đám mây màu xám

Mây biến thành mưa

Mưa làm nên dòng sông cuộn sóng

Ba vía tôi chui chín tầng địa ngục

Ma quỷ quay đầu

 Diêm vương lánh mặt

Cửa Âm Dương rộng lối đi về

Cha tôi ngửa mặt ơn giời

Tám vạn bốn nghìn năm**

Chờ những kiếp người vùng vẫy…

Tôi lớn lên

Thừa hưởng nghiệp nhà

Thừa hưởng con đường lý lối

Trong căn nhà đời nối đời nuôi lửa

Ông tôi truyền chữ cho tôi

Chữ trong bồ

Chữ trong lòng

Chữ của nghìn năm lý lối

Chữ của chênh vênh hai mố Sống – Còn…

Ngày tiếp ngày tôi nuốt chữ từ ông

Những con chữ như dây mực không lựa gỗ

……………………….

*Theo tín ngưỡng người Dao, Bà Mụ là một nữ thần chăm lo việc sinh đẻ và chăm sóc cho đứa trẻ từ khi mang thai đến khi làm lễ trưởng thành. Bà Mụ luôn được người dân hết lòng thờ cúng với lòng tôn kính.

**  Theo đạo Phật, tuổi thọ của loài người dài nhất có thể đến 8 vạn 4 nghìn năm.     

*** Chữ Nôm Dao là loại chữ trên cơ sở chữ Hán, người Dao tiếp nhận một số từ của Nôm Tày, Nôm Việt đã được Dao hóa (biến đổi), được người dân tộc Dao dùng để ghi chép các lý lối, phong tục, phản ánh đầy đủ nền văn hóa, đời sống sinh hoạt, sản xuất của đồng bào Dao. việc học chữ Nôm Dao là yêu cầu bắt buộc đối với nam giới khi được "cấp sắc", ghi nhận sự trưởng thành của người đó.

**** Trong lễ nghĩa, lý lối cũng như trong tu dưỡng đức hạnh cá nhân, cộng đồng, người Dao chịu ảnh hưởng sâu sắc "Đạo Trung Dung" và các đức tính "Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín" của Khổng Tử.

Như lửa không nể vàng

Chữ biến tôi thành con ngựa đổi lông mao

Thành con suối nhập dòng ra biển.

 Mẹ tôi bảo đàn ông sinh ra đã có nước

Đàn bà sinh ra đã có hột

Nước trong người đàn ông suốt đời đòi chảy

Hột trong người đàn bà quanh đời mơ nở

Cha tôi bảo muốn nước chảy vào phai

Người đàn ông phải đi qua Cấp sắc*

Cấp sắc nghĩa là lột xác

 Là từ thế giới thần tiên sang thế giới lo toan.

Qua tuổi mười ba tôi qua tuổi thần tiên

Để bước vào tuổi mới

Nhà lo ngày cấp sắc cho tôi

Kỹ như bản lo lễ hội

Ngày ngày tôi luyện tôi lý lối

Ngày ngày cả họ tích góp của nhà của rừng

Đàn lợn trong chuồng ngoài vườn

Lợn như người

Hết mùa thì gầy, đến mùa lại béo

Đã qua mấy mùa gầy béo

“Thần Chư” vẫn chửa lên mâm

Đã mấy mùa những cum thóc kéo võng xà nhà vẫn chưa được vào cối

Những mộc nhĩ nấm hương măng mai măng nứa…

Chồng lên nhau ăn khói chờ người!

Mùa heo may

Mùa thóc ngô trèo lên sàn nằm ngủ

…………………………..

* Lễ cấp sắc là lễ người trưởng thành của con trai người Dao. Người con trai  trải qua lễ cấp sắc, về phần âm được công nhận là con cháu của Bàn Vương, được cấp và chỉ đạo binh quân, về phần Dương được công nhận đã được giáo dục, rèn luyện về nhiều mặt, có tâm, có đức để phân biệt phải trái để làm trụ cột của gia đình, dòng họ và cộng đồng.

Mùa trâu ngựa phởn phơ gặm cỏ

Bếp lửa đợi đàn ông thảnh thơi

Guồng xa đợi đàn bà cần mẫn

Mùa tôi lột xác đổi đời!

Ngày cấp sắc cho tôi bản vui như tết

Vui như cấp sắc cho mình

Trời chưa sáng mà con đường dẫn đến nhà tôi đã thành mương dẫn nước

Dẫn thóc, dẫn ngô, dẫn ríu rít nói cười

Cha mẹ tôi mở cửa mở bồ

Đón lòng người nuôi bếp lửa

Lửa không phụ lòng người

Rừng rực xuyên qua những ngày làm lễ.

Trong sự dẫn dắt của thần linh của tổ tiên tôi ba ngày thụ lễ*

Ba ngày lội ngược ngày qua

Trôi vào những ngày sắp tới

Ba ngày lý lối chập chờn…

Bên kia đêm ba mươi sáu binh quân chờ tôi như quân hầu chờ chủ**

Bên này đêm bà Mụ níu giữ tôi như níu giữ con ba ba sắp tới bờ vực

Mười ba năm trong vòng tay bà Mụ tôi như cái mảng trên bến

Như quả trứng trên tay người đi giữa chợ phiên…

Ba ngày

Qua được thử thách đầu đời tôi sẽ xuống nước không trôi, vào lửa không cháy

Lý lối như đốt măng mai chồng nhau, tôn nhau!

Đêm trước giờ phong sắc dài như nằm đợi tiếng gà

Ngắn như những ngày trong vòng tay bà Mụ

Ba ngọn đèn rửa sạch tội đã qua

Soi sáng ngày sắp tới

Ba ngọn đèn như mắt mẹ tôi

Cháy thâu đêm suốt sáng

Và em nữa!

Em đang tiếp củi cho bếp hay tiếp củi cho mình

Tôi lột xác hay em đang lột xác

Xin hãy hỏi giời, hãy hỏi mắt em tôi

…………………………………….

* Tiến trình của lễ cấp sắc.

** Lễ cấp sắc của đồng bào Dao có 3 bậc, bậc đầu tiên là cấp 3 đèn và 36 binh mã; bậc thứ 2 được cấp 7 đèn và 72 binh mã; bậc cuối cùng là 12 đèn và 120 binh mã.

Tiếng cúng rền như chảo bánh trên bếp

Rền như tiếng sấm đầu mùa

Tiếng cúng dẫn đầu dẫn cuối

Dẫn tôi đi trong đạo Làm người!

Dẫu đầm mình trong thực trong mê hồn tôi vẫn không rời ba tờ tranh thờ ba vị thần định mệnh

Một trong ba vị thần sẽ ứng vào tôi như sinh ra tôi lần nữa

Một trong ba vị thần sẽ chỉ bảo tôi cách điều khiển binh quân như điều khiển tốt xấu hàng ngày

Ba vị thần

Thần Thài vẳy - Thần của bình yên

Thần của thạo thông lý lối

Thần mang chịu đựng khiêm nhường của núi của sông.

Thần Zồng tàn - Thần của tướng cầm quân

Thần của giữ rừng giữ núi.

…………….

* Phỏng theo lời bài cúng trong lễ cấp sắc.

Thần Hòi phan - Thần của chân mệnh đế vương

Của khát khao nghìn đời dồn tụ

Của hy vọng muôn người loe lóe phía hừng Đông.

Tiếng gà dẫn người qua đêm

Hương khói dẫn tôi vào vòng quay số phận

Trong vòng quay tôi lại gặp tổ tiên

Gặp cuộc thiên di mười người ra đi chín rưỡi người nằm lại

Người như kẻ cầm đuốc đốt hai đầu

Như trâu măng dẫm thừng luấn quấn

Tôi gặp những ngôi nhà

Gốc tường đá chôn vào trong đá

Ngọn tường đá chôn vào trời xanh

Lời nguyện cầu vùi vào trong đá

Đóng cửa mất nhà mở cửa mất quê!

Tôi đã chui vào ma trận người, ma trận rừng, ma trận giời

Và tôi thấy giời gần, rừng tràn, còn con người quấn nhau như cây mây cây mái

Tôi bỗng được một cụ già khoác lên vai chiếc áo màu rừng

Đặt vào tay ngọn bút

Tôi vung bút lên trời

Hai chữ Bình Yên đậu lại

An lành phúc đức dâng dâng.

Chương 5

 Sau lập đông ngọn gió chuyển mùa

Cây khế như cây rơm vàng rực

Cánh đồng màu khế vàng tươi

Hái liềm mong đợi nụ cười trên môi

Con suối mang màu trăng lấp lánh

Cá đua nhau đớp mây đớp sao

Ông trời gom nắng gần xa

Cất vào đêm để ríu ran tiếng cười

Nhà nối nhà khắp rừng khắp núi

Làng dưới bản trên say bán mua

Ông tôi quên cả già nua

Ngày ngày lên núi đón đưa nắng trời

Dâu bể dần tuột trôi ra biển

Lòng núi dây mài nuôi trắng trong

Nhà nhà om trám nồi đồng

Kho cá nồi đất xào lòng khế chua

Nhìn đồng lúa đua nhau uốn cong

Cha mang cối chày ra lau rửa

Bờ đầm bìm bịp gọi mưa

Gọi rừng mở cửa đón mùa cốm thơm

Đêm tháng mười quên cả tiếng gà

Dài như heo may lùa vách nứa

Ơn giời thuận nắng thuận mưa

Cho cha tôi với ngày xưa mở lòng

Lòng giời ủ vẩy tê tê

Lòng rừng khấp khởi sẻ chia mùa màng…

Yêu đến thế những tháng ngày bươn bả

Đắp khe làm ao, bạt núi, san đồi

Sau lầm lụi là mùa màng gặt hái

Là con đường dài rộng đỡ bước chân!

Yêu đến thế núi muôn đời kiêu hãnh

Suối muôn đời mơ mộng sóng biển dâng

Đầu hồi nhà những cuốc cày vẹt lưỡi

Đêm ngày mơ lật đất cấy trồng!

Yêu đến thế hỡi ngọn bền gốc vững

Rừng, suối, ruộng, nương cho đời tiếp đời

Người giữ rừng hát bài ca nuôi nước

Người giữ nhà nuôi bài ca bình yên…

Tôi lạc giữa rừng mai rừng trúc

Thấy dây leo cây cây chiều theo dây

Rồi sấm nắng sẽ rộn ràng trên bến

Tiễn tháng ba đi đón tháng mưa về!

Chương 6

Chị tôi sinh giữa mùa trăng

Mùa trăng lặn vào da thịt

Cha tôi lên ngọn suối thiêng

Gánh về hai bương nước

- Gáo này là sữa thần suối

 - Gáo này từ rễ thần cây

 - Gáo này trăng soi kẽ lá

 - Gáo này nước mắt trời buông…

Từng gáo nước thấm vào da thịt chị

Tan tan trong khao khát đời người

Chiều lòng người chị như con của Giời

Da trắng như vớt từ thùng bột

 Tóc bồng bềnh như suối chảy rừng thưa

Nhà không giàu nhưng cũng đủ để chị tôi thành bông hoa nở đúng kỳ đúng vụ

Cũng đủ để vòng cổ vòng tay

Reo quanh ngày quanh tháng

Đủ để màu xanh của rừng

Áp vào thịt da mỗi buổi…

Chị là hạt nếp lớn trong chõ xôi

Là hạt ngô nuôi sữa trong bắp

Ngày ngày chị ra suối tắm

Có đàn ong mật bu hoa

Đêm đêm ngồi đợi trăng lên

Có đàn kiến càng bu mật

Mật hoa mật người

Chảy tràn tuổi măng tuổi lộc

Nhưng cả họ không ngờ

Cả bản không ngờ

Người đẹp nhiều khi là gốc của tai ương

Là mầm của ngàn ngàn tai họa

Một lần tung tăng xuống chợ

Một lần tiêu rỗng qua tai

Một lần không lọt lời già lòng trẻ

Chị thả mình theo dòng trôi!

Ngày chị lên ngựa về nhà chồng

Mặt trăng nuốt mặt trời như trăn nuốt chuột

Thương trời hay thương người

Nhà nhà đổ ra đầu hồi

Đất trời trong cơn huyên náo

Con ngựa cõng chị lồng lên

Cái khăn màu đỏ trên đầu nhằm vũng trâu đằm sà xuống

Với người Dao khăn đội đầu là hiện thân của cái đẹp

Là linh hồn người đàn bà

Khăn nhuộm cứt đái bùn đen

Báo lành hay báo gở?...

Bước qua cửa nhà chồng chị lạy bàn thờ

Chị lạy bếp lửa

 Lạy cha chồng

Lạy ngôi nhà giam nhốt…

Ngày ngày chị như con kiến leo cành khô

Như gốc mai thả vào hõm đá

Nhà có hai người thì cả hai người nghiện

Hai cái tẩu không biết trẻ biết già

 Thản nhiên thả khói về giời!

Cái chết đến với chị từ từ như mọt gặm cột

Như mối gặm cây khô

Đàn bà người Dao sinh ra đã ăn phải bả công việc

Chị còn ăn phải bả đòn roi

Chị thành hạt ngô kẹt giữa hai thớt cối

Thành con hến rơi giữa vũng trâu đằm

Thêm một ngày là thêm cây lột vỏ

Thêm một đêm là thêm gấu ăn trăng

Đêm bão giông rừng mất nắm lá ngón

Nhà tôi mất một con người!..

Rời khỏi cõi tạm chị đi

Quên mang thuốc lú bùa mê về giời

Buồn đau chửa cất nên lời

Đã thon thót lá vàng rơi trái mùa!...

…………………………..

* Phỏng theo dân ca Dao.

Chương 7

Từ khi về nhà chồng

Nước chỉ một dòng

Lửa chỉ một bếp

Mẹ em như cái đít nồi quanh năm đỏ lửa

Có em mẹ vụt lớn bằng người

Chín tháng mẹ không đốt củi đằng ngọn*

Chín tháng mẹ không bước qua chạc buộc trâu

Chín tháng mẹ nói lời hay

Mẹ không khâu quần áo cũ

Ngày ngày ra bến thả thuyền

Khát khao thuyền ra tới biển!...

Ngày sinh em gió giật mưa rơi

Bà Mụ cõng vía nụ vía hoa

Ngược dốc!

Nước mắt chảy xuôi

Đóng cửa là việc nhà

Mở cửa là việc bản

Già bản ra đầu hồi

Tiếng tù và thúc rừng thúc núi.

Bản săm sắn nỗi lo ruột thịt

Chín bông hoa rừng

Chín bông lúa ngậm sữa

Chín ngọn măng

Chín khúc củ mài ứa nhựa…

Chín vía em bay trong mưa

Cả trăm tấm lòng níu lại

Thành tâm động đến lòng giời

Cầu vồng uốn cong ngọn núi!

Em lớn lên từ công sức mẹ cha

Từ sữa của thần rừng thần núi

Từ trăng sao, từ công việc thường ngày

Sớm sớm chiều chiều những con dốc cho em bộ ngực đầy căng

Cho em cặp mông chắc khỏe

Ngày ngày thần Nước vuốt ve

Đêm đêm thần Trăng soi lối

Tháng tư về thần Ve dẫn em ra ruộng quải bông

Tháng năm đến thần Chim đưa em lên rừng hái quả

Đất, trời, nước, trăng, bông, quả

…………………………

* Tục kiêng cữ khi mang thai của người Dao đỏ.

Cho em thành chim gọi bầy

Con cá giữa đàn náo nức

Ngày ngày

Trai bản thành ngựa không cần roi

Lừa không cần xỏ mũi

Sáo trúc trầm bổng đầu hồi

Kèn lá nỉ non đầu ngõ

Nền cổng nhẵn như đá mài

Áo em trải lên ngút ngát cỏ gianh

Bao con mắt hình mũi dùi ngã rạp

Em từ suối đi lên

Những giọt mật tong tong

Bao chàng trai đuổi theo hốt từng vốc cát

Mang về ủ suốt mùa đông...

*      *     *

Anh tìm em

Mùa lau ra cờ

Mùa gió tát nước

Nắng đuổi em vào bóng cây

Mưa xua em vào hang đá

Bóng cây anh chờ

Hang đá anh trú

Hà bá mong mùa nước lũ

Hổ báo mong ngày rừng động

Là anh!...

Anh khao khát đời mình như đời lá

Vào mùa được xanh hết mùa được vàng

“Em như cây mía mơ lưỡi dao

Như cái kiềng mơ bếp lửa

Con suối mơ sóng biển dập dềnh”*…

Tiếng em như tiếng họa mi

Mềm cả quái chiều đỏ lửa

Tiếng em như sứ giả

Dẫn bản vào đêm thần tiên

Tiếng em vào tai người già

Người già rung chòm râu bạc

Tiếng em lọt tai người trẻ

Trái tim gấu ngựa nở bung

Tiếng em như rễ người

……………….

* Phỏng theo tục ngữ Dao.

Thu dấu chân về một mối…

Anh ngước lên trời

Ngàn sao vỗ cánh

Con tim dẫn lối đưa đường

Anh thả cây mía làm cầu

Cây mía trườn qua ngực em

Cho hồn anh mật rót!

Mơ cùng ước còn chờn vờn khói bếp

Lòng đã bay theo tiếng sáo bổng trầm

 Trăng rải men tình lên sóng nước

Đốm lửa dập dềnh trong đêm say

Cho ta ngợp giữa trời mây

Cho ta ngâm ngấm phút giây yên lành

Cho ta thấy chòng chành trên đất phẳng

Thấy nổi nênh trong chìm lặng giữa dòng

Nho rừng chờ họa mi nhuộm mỏ*

Mỏ đỏ rồi mỏ hót lời xanh

Chim ơi nho quả rời cành

Lá xanh năm bẩy lượt cây vẫn dành đợi chim…

Anh đã thổi ngàn lời mật rót

Mang heo may rải dọc tháng mười

Sao em vẫn cánh diều bay chấp chới

Vẫn vầng trăng lấp lánh giữa mênh mông

Vẫn chăm chăm cuộn bông tở dọc ngày dọc tháng

Dọc những bước chân ra ruộng lên nương

Em mặc anh như chú ngựa hoang đuổi theo mặt trời

Mặt trời thu lược vàng xuống núi

Chú ngựa hoang giữa cao nguyên vời vợi

Không biết chui vào đêm hay chui vào trăng…

Trong nhập nhòa sáng tối mông lung

Anh bỗng thấy quanh mình cỏ xanh rười rượi

Những ngọn gió đẫm mùi hương ngải đắng

Nối nhau trẩy hội cuối trời!

Anh bỗng thấy con ốc sên bò mấy mươi ngày không qua bờ đá

Trăng rót mật trên đầu không dứt nổi cơn mê

Và bỗng thấy tóc vàng bay hờ hững

Trong bức tranh dang dở giữa không cùng…

……………….

* Phỏng theo tục dân ca Mông.

Đêm Hội tan như thia lia trên suối

Đuôi ngựa thôi ấm tay em

Anh còn say ngật ngưỡng

Cổng nhà em mở rồi

Anh về vía ở lại

Em ra đầu hồi thái cỏ ngựa

Vía sà xuống lưỡi dao

Em ra cầu ao cho cá ăn

Vía làm cá nhoi lên đùa trong áo

Em vào bếp nhóm lửa

Vía nhập vào khúc củi tươi lấy nước mắt người…

Em như quả mít chín mùa đói

Nhìn vỏ đã ơn múi mỏng dày

Lòng người ngã ba ngã bẩy

Lòng này khát thóc đầy chum…

Anh khao khát có em như tờ giấy khát chữ

Con suối kia khát nước

Lá cây kia khát ánh mặt trời!

Anh khao khát bởi bồn chồn bờ đá

Bóng dùng dằng đi ở với ngu ngơ

Tàu chuối rừng anh mang theo làm ổ

Rũ như quạ già say nắng say mưa

Anh khao khát bởi nùn rơm giữ lửa*

Qua mấy mùa vẫn bỏng cháy trong anh

Mỗi buổi sáng vòng cổ vòng tay lanh canh qua ngõ

Ngọn lửa bùng lên cho mắt thay tai

Anh khao khát không thể nào lý giải

Gió quẩn chân người chân ngựa vì đâu

Chưa mở miệng răng đã đè nhầm lưỡi

Bước chân luôn làm nhỡ bước chân

Anh khao khát… Ngày lũ em qua suối

Lòng anh thành đám mạ trâu quần

Cùng giời đất bắc cầu vồng qua núi

Em không leo mưa cũng tạnh, nước ròng…

Cầm bằng muối thả xuống sông

Rùa lăn xuống vực vẫn mong có ngày!!!

………………..

* Trước đây đồng bào thường vặn rơm làm nùn để giữ lửa, giữ hơi ấm và xua bớt muỗi trong nhà.

Chương 8

Tháng Giêng mở cửa

Sấm nở mưa sa

Núi rừng náo nức

Trâu mơ khỏi chuồng

Mối mơ khỏi tổ

Nghe tiếng gà thúc

Hổ, gấu giật mình

Lửng, lợn thức giấc

Gầm trạn cóc kêu

Đầu bản hươu tác…

Làng bản bước vào mùa sinh sôi

Lao xao như cao nguyên mùa cỏ

Hoa chanh nở tím bờ ao

Đồi nương nấm nở như vãi gạo

Chông non lởm chởm rừng gianh

Những bông hoa rừng nửa khoe nửa giấu

Như mắt em nửa e ấp nửa phô

Cây táo dại trổ bông

Nở ra đàn ong quấn quýt…

Hỡi những mái nhà én về đan tổ

 Rừng núi suối sông rờ rỡ sắc màu

Và kia nữa mưa đầu mùa rót mật

Cây mở cờ, mối rũ cánh trong mưa

Kia kia nữa hoa xoan tìm đường trắng

Người tìm đường dẫn nước vào phai

Trời đất bảo bạc vàng nhường cơn đói

Nên ai ai cũng háo hức nương đồi

          Ngày bản đón thần tài về phát lộc

Bản thành mâm xôi nóng ấm tay người

Mắt trong mắt tay trong tay náo nức

Anh mong chạm bông hoa mọc cổng thiên đường

Anh ngây ngô mang sợi dây chăng khắp núi khắp đồi

Mong bẫy được con trâu vàng ăn lúa

Anh thả mật đón ong thả cơm đón kiến

         Thả anh vào ngọn lửa giữa đồi gianh

Em đừng trách anh, trách rồng rồng theo mẹ

Trách đòng đong đón sấm đầu mùa

Dẫu ba ngày không cơm vào bụng

Em ở bên kia dốc anh cũng trèo

Em đừng trách làm sao anh buông nổi

Không có em trời nổi mây buồn

Những vòng thia lia bay trên sóng

Tan tan trong vụng dại đầu đời

Em đừng trách…

Không có lòng thì thôi

Có lòng đừng như trâu già ẩn nắng*

Như ba ba lấy vực làm nhà

Cửa nhà em ba mươi lần then

Trâu nhà em ba mươi lần cọc

Yêu em then cửa thành dọc mùng

Cọc trâu thành đất sét

Em không yêu anh thì thôi

Yêu anh em hãy ngửa bàn tay

Bụng bàn tay chỉ đường chỉ lối

Yêu anh em hãy úp bàn tay

Lưng bàn tay cho da cho thịt*

Yêu anh em hãy quỳ trước mẹ trước cha

Quỳ từ lúc tiếng gà đuổi bóng đêm

Đến lúc bóng đêm gọi gà tìm chỗ ngủ

Em hãy coi mình là người mắc nợ

Không trả được kiếp này kiếp khác còn không?...

…………………..

*Dựa theo tục ngữ Dao.